W założeniu dokument niniejszy ma przyczynić się do:

• położenia większego nacisku na zapobieganie przestępczości aby jednocześnie wyjaśnić członkom społeczeństwa, politykom a także poszczególnym przedstawicielom systemu sprawiedliwości karnej, jaki jest wkład więziennictwa w wysiłki społeczne mające na celu osiągnięcie wewnętrznego pokoju i sprawiedliwości oraz co ów wkład więziennictwa ogranicza;
• systematycznego usprawniania więziennictwa i polityki karnej oraz ustawodawstwa poprzez konsekwentnee podejście wobec przestępców [3] oparte o wspólne wartości i zasady;
• odpowiedniego stosowania kary pozbawienia wolności poprzez silniejsze podkreślanie znaczenia kar wykonywanych w społeczności oraz innych kar nie polegających na pozbawieniu wolności połączonych ze skutecznymi programami ponownie integrującymi bezpiecznie przestępców ze społeczeństwem;
• rozwoju udoskonalonych narzędzi oceny ryzyka oraz strategii zarządzania ryzykiem poprzez prowadzenie badań i wymianę informacji na szczeblu krajowym i międzynarodowym;
• wzrastającego profesjonalizmu personelu oraz
• pełniejszego zrozumienia i przekonywania co do odpowiedzialności następujących elementów w skutecznym systemie więziennym:
  - społeczeństwa, które udziela mandatu, zapewnia środki i poparcie;
  - więziennictwa, które zapewnia programy, opinie i profesjonalny, zaangażowany personel;
  - przestępców, którzy wybierają programy, pomagające im w staniu się uczciwymi obywatelami.

1. Społeczeństwo domaga się surowszych kar oraz coraz bardziej polega na pozbawieniu wolności jako środku kontroli przestępczości. Powstrzymuje to stosowanie znaczących kar nieizolacyjnych. Podejścia do postępowania z przestępcami są fragmentaryczne nawet w samym systemie polityki kryminalnej.

2. Poważne przeludnienie w niektórych systemach więziennych pozbawia je zdolności do postępowania z przestępcami w ludzki sposób.

3. Oczekiwania, że samo więziennictwo może rozwiązać problem przestępczości są nierealistyczne. Zaufanie publiczne do systemu sprawiedliwości karnej jest ograniczone i zmienne; istnieje ogólny brak tolerancji wobec jakiegoś jego niepowodzenia. Ponadto problemem jest brak zrozumienia dla więziennictwa, przekonanie, że "nic nie działa" (nothing works), oraz powściągliwość w popieraniu kar alternatywnych i bardziej rozumnego stosowania kary pozbawienia wolności.

4. Ciągłe odrzucanie przez społeczeństwo odpowiedzialności za zapobieganie i kontrolę przestępczości prowadzi do oczekiwania, że samo więziennictwo zapewni takie rozwiązanie. Skoro przestępcy są skazywani, oczekuje się, że więzienia uzupełnią poważne niedostatki w ich edukacji, związane z ich warunkami mieszkaniowymi, opieką społeczną oraz dyskryminacją.

Na oczekiwania te nakłada się przekonanie społeczne o wzroście liczby przestępstw z użyciem przemocy, który to wzrost w wielu krajach nie jest notowany. Niemniej jednak, lęk przed przestępczością jest faktem, który musi być brany pod uwagę jeśli więziennictwo ma uzyskać wiarygodność i społeczne poparcie.

5. Istnieje wyraźna potrzeba lepszej edukacji społeczeństwa o więziennictwie. Istnieją także potrzeby związane z lepszym pełnieniem ról przez społeczeństwo, system sprawiedliwości karnej oraz więziennictwo w dążeniu do bezpieczniejszego i bardziej pokojowego społeczeństwa. Społeczeństwo musi brać udział w procesie wykonania kary. Szefowie więziennictwa muszą bardziej zaangażować się w zmianę polityki społecznej.

6. Pozbawienie wolności jest kosztowne i wymaga środków, które mogłyby być lepiej inwestowane w programy społeczne, tak, aby miały bardziej bezpośredni wpływ na zapobieganie przestępczości. W niektórych systemach prawnych koszt budowy i zarządzania więzieniami zagraża podstawowym programom zatrudnienia, edukacji, rozwoju ekonomicznego, zdrowia, budownictwa mieszkaniowego oraz kosztów utrzymania. Podczas gdy dobra praktyka więzienna przyczynia się do zapobiegania przestępczości, inne programy społeczne mogą skuteczniej dopomóc w określaniu przyczyn przestępczości.

7. Istnieje wzrost wymagań wobec wszystkich służb społecznych w kierunku większej efektywności i skuteczności, większego otwarcia na badanie społeczne, lepszego służenia społeczeństwu oraz bycia generalnie bardziej odpowiedzialnym.

Program strategiczny przedstawia poniżej podstawowe cele, wyrażone w formie wartości i zasad.

Rola i wartości więziennictwa

Celem każdego społeczeństwa jest zachowanie pokoju, sprawiedliwości oraz zapewnienie bezpieczeństwa każdemu z jego członków.

System sprawiedliwości karnej przyczynia się do utrzymywania sprawiedliwego, pokojowego i bezpiecznego społeczeństwa poprzez stosowanie odpowiednich i racjonalnych sankcji.

Jako część systemu sprawiedliwości karnej, więziennictwo przyczynia się do ochrony społeczeństwa przez aktywne zachęcanie przestępców do korzystania z możliwości, które pomogą im stać się obywatelami przestrzegającymi prawa, przy zastosowaniu jedynie niezbędnego stopnia kontroli.

Komentarz
Wszyscy ludzie mają prawo do życia w sprawiedliwym, spokojnym i bezpiecznym społeczeństwie. Zawsze będzie istniała przestępczość i konieczność stosowania systemu sprawiedliwości karnej. Definicja możliwego do zaakceptowania poziomu przestępczości w jakimkolwiek społeczeństwie jest funkcją ogólnie przyjętych wartości i kultury tegoż społeczeństwa. Wartości te są również uwarunkowane charakterem reakcji na zjawisko przestępczości.

Istnieje wiele dowodów na to, że wzrost stosowania bezwzględnej kary pozbawienia wolności oraz samego karania nie obniża poziomu przestępczości i dlatego też ma przyczyniać się do długoterminowej ochrony społeczeństwa. Więziennictwo ma ograniczony wpływ na kontrolowanie przestępczości: sankcje działają ze zbyt dużym opóźnieniem i nie dotykają źródeł problemu. W społeczeństwie, w którym stosuje się odpowiednie sankcje i wprowadza się efektywne programy można skutecznie radzić sobie z większością przestępców. Muszą oni wykazywać odpowiedzialność, naprawić szkody wyrządzone społeczeństwu i stosować się do sformułowanych wobec nich oczekiwań.

Jednym z najważniejszych zadań stojących przed społeczeństwem jest uwiarygodnienie i uczynienie bardziej skutecznym sankcji społecznych. Pozbawienie wolności, będące najsurowszą sankcją w większości społeczeństw, jest prawdopodobnie najmniej obiecujące, wydajne i skuteczne. Powinno się więc je stosować z umiarem. Niemniej jednak, w dającej się przewidzieć przyszłości, istnienie więzień będzie nadal konieczne dla stosunkowo niewielkich grup groźnych przestępców stwarzających poważne zagrożenie dla społeczeństwa.

Pewien okres izolacji jest właściwy wobec tych przestępców, którzy stwarzają poważne zagrożenie dla społeczeństwa, bądź wtedy gdy społeczne postrzeganie wagi przestępstwa wymaga sankcji polegającej na pozbawieniu wolności. Jeśli pozbawienie wolności jest konieczne, na więziennictwie spoczywa obowiązek bezpiecznej i ludzkiej izolacji przestępców, przy sprawowaniu kontroli tylko w niezbędnym zakresie. W perspektywie czasu społeczeństwo jest najlepiej chronione przez odpowiednie w czasie i bezpieczne zwolnienia przestępców, po to by mogli odbyć pozostałą część wymierzonych im kar w społeczeństwie - pod odpowiednim nadzorem i kontrolą. Niemal wszyscy przestępcy powrócą do społeczeństwa. Reżim więzienny powinien więc ułatwiać im bezpieczny powrót do społeczeństwa przez tworzenie w więzieniu, tak dalece jak jest to możliwe, otoczenia maksymalnie zbliżonego do szeroko rozumianego społeczeństwa. Równie ważne jest zapewnienie różnych programów i działań, motywujących przestępców do zwrócenia ich uwagi na czynniki prowadzące do ich przestępczych zachowań oraz do utrzymania więzi rodzinnych i społecznych.

Wartość 1: Sprawiedliwość jako wartość najwyższa

Więziennictwo jest tym elementem systemu sprawiedliwości karnej, który ma największy wpływ na wolności i prawa jednostek. Dlatego też ci, którzy są zaangażowani w system więzienny, muszą przestrzegać podstawowych praw człowieka w każdym aspekcie swej pracy i winni kierować się przekonaniem o:

• sprawiedliwości i równości prawa;
• godności i wartości jednostek,
• konieczności postępowania według zasad uczciwości i prawości

Zasady
Systemy więzienne, w celu ochrony praw przestępców powinny opierać się na podstawach określonych w międzynarodowych standardach.

Głównym obowiązkiem więziennictwa powinno być promowanie wśród członków personelu i w społeczeństwie przekonania o konieczności poszanowania przyrodzonej godności, człowieczeństwa oraz wartości wszystkich istot, z przestępcami włącznie.

Przyjęcie sprawiedliwości jako wartości najwyższej wyznacza w niniejszym dokumencie strukturę wartości i zasad przewodnich w zakresie nastawienia wobec przestępców, stosowania sankcji, podejmowania decyzji, partnerstwa, rozwoju zawodowego pracowników więziennictwa, związków ze społeczeństwem i ogólnej skuteczności resocjalizacji.

Wartość 2

Podstawą skutecznej resocjalizacji i wymiaru sprawiedliwości jest zdecydowane przekonanie, że przestępcy są odpowiedzialni za własne postępowanie i mogą stać się obywatelami przestrzegającymi prawa.

Zasady
Przestępcy muszą być traktowani jako jednostki.

Należy dostrzegać szczególne okoliczności, indywidualne potrzeby i zagrożenia stwarzane przez poszczególnych przestępców i podejmować stosowne działania mając na względzie owe potrzeby i zagrożenia podczas odpowiedzialnego radzenia sobie z zagrożeniem.

Przestępcy muszą być świadomymi, aktywnymi uczestnikami w podejmowaniu decyzji, które ich dotyczą; należy też zapewnić im możliwość zadośćuczynienia.

Pozytywne i skuteczne oddziaływanie oparte na wzajemnym szacunku między personelem i przestępcami jest kamieniem węgielnym, na którym opiera się przyszłość więziennictwa.

Należy zachęcać oraz stworzyć przestępcom możliwości brania udziału w programach, które zmniejszą zagrożenie jakie obecnie stanowią i pomogą im w zintegrowaniu się ze społeczeństwem.

Programy powinny być opracowywane na podstawie badań i ocen oraz nowego podejścia do popieranych, skutecznych programów.

Warunki wykonania kary narzucone przestępcom muszą być stosowne do stworzonego przez nich zagrożenia i potrzeb, ułatwiać pozytywne zmiany, być jasne i zrozumiałe dla wszystkich uczestników tego procesu.

Każdego przestępcę powinno zachęcać się do starań o uzyskanie z czasem szerszych swobód poprzez odpowiedzialne zachowanie.

Należy dbać o religijne, duchowe i kulturalne potrzeby jednostek i grup mniejszościowych pod warunkiem, że nie naruszają one praw innych grup - przy zachowaniu uzasadnionych wymogów bezpieczeństwa i należytego porządku.

Wartość 3

Z większością przestępców można skutecznie pracować w obrębie społeczeństwa stosując wolnościowe programy resocjalizacyjne; pozbawienie wolności winno być stosowane z umiarem.

Zasady
Pozbawienie wolności powinno być stosowane wobec tych, którzy nie zostali ukarani w inny, odpowiedni dla nich sposób. Pozbawiać wolności należy tych, którzy stwarzają poważne zagrożenie dla społeczeństwa oraz tych, którzy dobrowolnie odmówią poddania się sankcjom nie polegającym na pozbawieniu wolności.

Samo pozbawienie wolności jest karą i nie może polegać na dodatkowych dolegliwościach i dlatego też środowiska więzienne muszą być bezpieczne i ludzkie oraz tak dalece podobne do warunków panujących w społeczeństwie jak to możliwe.

Bezpieczeństwo w sensie dynamicznym, oparte jest na aktywnym i konsekwentnym współoddziaływaniu członków personelu i przestępców, które tworzy pozbawiony represji, antagonizmów klimat zapewniający wszystkie warunki bezpieczeństwa. Podopieczni są rozliczani z zachowań i oczekuje się od nich odpowiedzialnego działania oraz budowania pozytywnych związków z członkami personelu.

Bezpieczeństwo w sensie statycznym, ze wszystkimi środkami fizycznego przymusu, oznacza powstrzymywanie, uzupełnia i wzmacnia bezpieczeństwo dynamiczne. Siłę stosuje się tylko wtedy, gdy jest to konieczne, wyłącznie w stopniu niezbędnym dla ochrony życia, przeciwdziałania uszkodzeniu ciała i przywracania porządku.

W interesie społeczeństwa leży skuteczna, ponowna integracja przestępców, tak wczesna i bezpieczna jak jest to możliwe. Na tym właśnie polega główny wkład resocjalizacji w zapobieganiu przestępczości.

Program zwolnień stopniowych sprawdza gotowość przestępców do pełnej wolności - przy zapewnieniu niezbędnego wsparcia i kontroli; jest to rozwiązanie lepsze od zwolnienia po odbyciu kary bez żadnego przygotowania i nadzoru.

Wiarygodne programy społeczne, których celem jest utrzymanie przestępców w społeczeństwie - przy zachowaniu pełnego bezpieczeństwa, są opłacalnym środkiem postępowania z przestępcami i na nich należy przede wszystkim skupić uwagę.

Przestępców skazanych na karę pozbawienia wolności należy wspierać w utrzymywaniu i rozwijaniu więzi z rodziną oraz ze społecznością, to bowiem ma zasadnicze znaczenie w przygotowaniu ich do powrotu do społeczeństwa.

Należy przywiązywać wagę do zachowania ciągłości oddziaływania programu po to, by przestępcy gotowi do zwolnienia mogli realizować swe potrzeby w obrębie społeczeństwa.

Programy środowiskowe mające rozwijać systemy wspierania, pozwalające znaleźć zatrudnienie oraz uzyskać świadczenia społeczne, znacznie wzmacniają w przestępcy przekonanie o możliwości stania się praworządnym obywatelem.

W ramach rzetelnego i racjonalnego procesu skazywania należy stworzyć system wiarygodnych, bezpiecznych i skutecznych kar kryminalnych. Osoby odpowiedzialne za skazywanie będą mogły przekonać się o relatywnych zaletach różnych sankcji dzięki systemowi oceny ich skuteczności.

Wartość 4

W interesie bezpieczeństwa społeczeństwa leży, by decyzje dotyczące przestępców opierały się na właściwej ocenie zagrożenia i na kontrolowaniu tego zagrożenia.

Zasady
Z uwagi na sam charakter resocjalizacji, nigdy nie wyeliminuje się całkowicie elementu zagrożenia.

Ocena zagrożenia, które stwarza przestępca, powinna być podstawą większości decyzji systemu sprawiedliwości karnej.

Właściwa, pełna ocena zagrożenia musi opierać się na szczegółowych informacjach pochodzących z różnych elementów systemu sprawiedliwości karnej, które powinny wymieniać się takimi informacjami. Narzędzia służące ocenie zagrożenia muszą być empirycznie ważne, oparte na badaniach, ewaluacji wyników i doświadczeniu.

Umiejętność oceny ryzyka musi być ciągle poprawiana, a programy tak dostosowane do przestępcy, aby zmniejszać stan stwarzanego przez niego zagrożenia.

Strategie służące ograniczaniu zagrożenia muszą być dostosowane do cech przestępców. Różnorodne środki powinny być odpowiednio skierowane na zagrożenie, które stwarza jednostka.

Zmiany w poziomie zagrożenia muszą być konsekwentnie sprawdzane, aby określić czy można zmniejszyć zakres kontroli, czy też - przeciwnie - podjąć konkretne działania po to, by zagrożenie zmniejszyć.

Wartość 5

Skuteczna resocjalizacja uzależniona jest od ścisłej współpracy różnych partnerów systemu sprawiedliwości karnej ze społeczeństwem i przyczynia się do tworzenia bardziej sprawiedliwego, ludzkiego i bezpiecznego społeczeństwa.

Zasady
Pozytywne i konstruktywne stosunki partnerskie tworzyć należy na szczeblu lokalnym, krajowym i międzynarodowym, ze wszystkimi zainteresowanymi oraz przedstawicielami elementów systemu sprawiedliwości karnej.

Współpraca jest skuteczna, gdy opiera się na wzajemnych interesach, jasnym zrozumieniu oczekiwań i pełnej komunikacji.

Współpraca między służbami społecznymi i odpowiednimi organami w dziedzinie pracy z przestępcami powinna obejmować możliwie najszerszy obszar.

Efektywna polityka sprawiedliwości karnej oparta będzie na otwartej, dwustronnej komunikacji pomiędzy partnerami w systemie polityki kryminalnej.

Wypracowanie nowych rozwiązań w systemie sprawiedliwości karnej i polityki społecznej przyczyni się do stworzenia bardziej sprawiedliwego, pokojowego i bezpiecznego społeczeństwa.

Starając się jak najpełniej realizować postawione sobie cele, należy szukać pomocy z zewnątrz - w społeczeństwie.

Systemy resocjalizacyjne nie powinny tracić z oczu potrzeb ofiar przestępstw i uwzględniać je tak dalece jak to możliwe.

Wartość 6

Starannie dobrani, odpowiednio przeszkoleni i wykształceni członkowie personelu stanowią podstawę efektywnego systemu resocjalizacyjnego.

Zasady
Po to aby sprostać stojącym przed nami wyzwaniom, zatrudniając personel należy uwzględniać i dobierać ludzi, którzy uznają zróżnicowane wartości społeczne przyjęte w systemie resocjalizacyjnym.

Profesjonalizm wszystkich zatrudnionych w procesie resocjalizacji winien być sprawdzany i podwyższany przez aktywne włączanie ich w osiąganie celów oraz poznawanie ich poglądów co do polityki, planów i priorytetów.

Należy poznać oczekiwania i cele personelu oraz stworzyć im możliwości zawodowego rozwoju tak, by mógł on w pełni wykorzystać swoje wszystkie możliwości.

Członkowie personelu mają prawo do pełnego zapoznania się z powierzonymi im zadaniami, powinni rozumieć spoczywającą na nich odpowiedzialność oraz uzyskać wszelkie informacje, które mogłyby pomóc w realizacji stawianych im celów.

Należy zachęcać personel do wykazywania inicjatywy, kreatywności i opierania się na własnym osądzie - dzięki temu staną się oni odpowiedzialni za podwyższanie swych kwalifikacji zawodowych.

Szkolenie i nadzór personelu, pomagające w skutecznej pracy jest niezwykle ważne zarówno dla personelu, jak i dla instytucji.

Stosunki z personelem i pomiędzy jego członkami oraz z organizacjami zawodowymi powinny opierać się na pełnej komunikacji, wzajemnym szacunku i zrozumieniu wspólnych celów.

Wartość 7

Społeczeństwo ma prawo wiedzieć co dzieje się w instytucjach izolacyjnych; należy stworzyć mu możliwości uczestniczenia w systemie sprawiedliwości karnej.

Zasady Zdobycie zrozumienia, zjednanie sobie wsparcia i uczestnictwa społeczeństwa w działalności resocjalizacyjnej jest sprawą najwyższej wagi.

Celem naszych kontaktów ze społeczeństwem powinno być zwiększenie jego zainteresowania i zrozumienia trudności stojących przed systemem resocjalizacyjnym po to by promować bardziej realistyczne zrozumienie możliwości więziennictwa.

Dzięki otwartości, dostępności i wrażliwości na krytykę społeczną oraz gotowości do szukania lepszych rozwiązań społeczeństwo staje się autentycznie odpowiedzialnym uczestnikiem procesu resocjalizacji.

Należy opracować wskaźniki skuteczności działania, oparte na danych empirycznych i przedstawiać je zainteresowanym.

Należy dążyć do nawiązania dobrych i skutecznych stosunków z mediami by pomóc im w informowaniu społeczeństwa o zagadnieniach związanych z resocjalizacją. Stosunki te winny opierać się na otwartości i wiarygodności (w granicach dopuszczonych przez prawo).

Wolontariusze przyczyniają się do wartościowego udziału w skutecznej resocjalizacji; należy zachęcać ich do czynnego w niej udziału.

Wartość 8

Skuteczność więziennictwa zależy od stopnia, w jakim systemy więzienne potrafią przystosować się do zmieniającej się sytuacji i kształtować przyszłość.

Zasady
Sytuacja zmieni się na lepsze dzięki:

• uczeniu się poprzez doświadczenie;
• znajomości nowych, pojawiających się wydarzeń i zagadnień;
• upowszechnianiu informacji na szczeblu krajowym i międzynarodowym;
• prowadzeniu poważnych badań, nastawionych na rozwój;
• maksymalnemu wykorzystaniu dostępnych środków;
• czerpaniu z wiedzy i doświadczeń innych;
• tworzeniu efektywnych mechanizmów oceny skuteczności;
• komunikowaniu się wewnątrz i poza organizacją;
• byciu otwartym i wrażliwym;
• ciągłemu poszukiwaniu sposobów rozwoju;
• świadczeniu usług w jak najlepszy, profesjonalny sposób;
• działaniu na rzecz rozwoju polityki społecznej.

Tłumaczenie: Andrzej Kremplewski
Redakcja: Adam Kozieł